اشاره: ساخت نیروگاه‌های زباله‌سوز و استفاده از زباله‌های شهری برای تولید انرژی سال‌هاست که به عنوان یک روش موثر مدیریت زباله‌ها و تولید انرژی پاک در دنیا مطرح است، اما این صنعت در ایران یک روش نوظهور است. در این خصوص گفت و گویی را با مهندس "سیدمحمد صادق‌زاده"، مدیرعامل سازمان انرژی‌های نو ایران (سانا) گفت‌وگویی را انجام داده‌ایم که در زیر می‌خوانید:
* اهمیت و جایگاه زباله‌های شهری در بین سایر منابع انرژی‌های تجدیدپذیر به چه اندازه است؟
منابع انرژی‌های تجدیدپذیر دارای تنوع بسیار زیادی هستند، انرژی خورشیدی، زمین گرمایی، انرژی بادی و انرژی برقابی، انرژی هیدروژنی و انرژی زیست توده (یا بیوانرژی) هر کدام از این منایع دارای پتانسیل بسیار خوبی در سطح کشور هستند، اما در این میان زباله‌های شهری دارای ویژگی‌های خاصی می‌باشند. این منابع دارای پتانسیل زیادی برای تولید برق هستند، ضمن اینکه این منابع دارای ویژگی فسادپذیری خودبخود هستند که در این صورت انتشار انواع گازهای گلخانه‌ای را به همراه ایجاد بستر مناسب برای گسترش انواع بیماری‌های خطرناک ناشی از تجمع زباله‌های مختلف را سبب خواهند شد. بنابراین در صورت بکارگیری این منابع در جهت استحصال انرژی می‌توان تهدید ناشی از مخاطرات رها کردن زباله در طبیعت را به فرصتی برای گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه کشور تبدیل کرد.
* میزان پتانسیل استحصال انرژی از زباله‌های شهری در ایران چگونه است؟
بدون شک با توجه به توسعه روزافزون روند شهرنشینی و افزایش اجتناب ناپذیر حجم زباله در کشور، بنا بر فرهنگ مصرفی جامعه و ترکیب زباله‌های شهری در ایران، می‌توان به بکارگیری فناوری‌های متناسب و مناسب با ترکیب زباله‌های شهری، یه تولید انرژی الکتریکی از این منابع اقدام نمود.
بر مبنای نتایج علمی و عملی یکی از پروژه‌های اجراشده در سازمان انرژی‌های نو ایران مبنی بر پتانسیل سنجی زباله‌های شهری در شهرهای با جمعیت بیش از 250 هزار نفر در کشور بر مبنای سرانه سال 1385، پتانسیل تولید برق از زباله‌های 30 شهر در ایران، برابر با 311 مگاوات تنها مبتنی بر فناوری زباله سوزی و 159 مگاوات مبتنی بر فناوری هضم بیهوازی و 217 مگاوات بر اساس تولید برق بروش گازی سازی قابل استحصال است.
همچنین در صورت تولید انرژی از مراکز فعلی امحای زباله شهری، 112 مگاوات برق قابل تولید است که البته با توجه به افزایش جمعیت این مطالعات می‌بایست امکان‌سنجی و تدقیق شود و ارقام مرتب در حال رشد است.
* مهم‌ترین روش‌های تولید برق از زباله چیست؟
عموماً دو روش کلی برای تبدیل زباله به انرژی (برق و حرارت) وجود دارد که هر کدام به چند تکنولوژی تقسیم می‌شود:
الف- روش‌های ترموشیمیایی: که شامل 1- تولید برق از دفنگاه (لندفیل) 2- احتراق زباله (زبالهسوزی) 3- گازیفیکاسیون 4- روش پلاسما
ب – روش‌های بیوشیمیایی: که با تولید بیوگاز دنبال می‌شود که شامل 1- فنآوری هضم بیهوازی 2- لاگون‌ها و برکه‌های بیهوازی
که توضیح آن‌ها به‌اختصار به‌شرح ذیل است:
در روش تولید برق از دفنگاه (لندفیل): زباله‌ها در یک محیط بدون اکسیژن به‌طور بهداشتی و کاملاً مهندسی دفن می‌شود و بعد از مدتی شروع به تجزیه می‌کنند، در اثر تجزیه گاز متان تولید می‌شود که این گاز قابل احتراق است و از این گاز برای تولید برق استفاده می‌شود. نکته مهم این است که تولید این گاز در این روش 2 ماه بعد از دفن زباله‌ها شروع می‌شود تا سال‌ها ادامه دارد.
در روش زبالهسوزی یا احتراق زباله: مواد آلی قابل احتراق موجود در زباله‌ها در اثر سوختن انرژی حرارتی تولید می‌کند و این انرژی حرارتی می‌تواند برای تولید بخار آب استفاده شود و بخار آب برای حرکت توربین‌ها و تولید برق استفاده می‌شود. نکته مهم این است که این نیروگاه‌ها بایستی استانداردهای زیست محیطی را رعایت کرده و از خروج گازهای سمی جلوگیری نمایند.
گازیسازی (گازیفیکاسیون): در این فرآیند، زباله در دمایی بالاتر از دمای احتراق در زبالهسوزی بسته به محصول تولیدی در حضور هوا و یا اکسیژن خالص تبدیل به گاز شده و از گاز مولد و سنتز برای تولید برق و حرارت استفاده می‌شود.
روش پلاسما: در این روش زباله تحت تأثیر دمای بسیار زیاد (بالاتر از 3000 درجه سانتیگراد) تبدیل به پلاسما (شکل چهارم ماده) شده و از آن برای تولید برق استفاده می‌شود. در این روش هیچ احتراقی صورت نمی‌گیرد و هیچ ماده سمی تولید نمی‌شود چرا که در این دما تمامی سموم زباله از بین می-روند که این روش دوستدار محیط زیست است.
روش‌های بیوشیمیایی: که با تولید بیوگاز همراه هستند در این روش زباله‌ها در راکتورهای بیهوازی تحت واکنش هضم بیهوازی قرار می‌گیرند و نتیجه آن تولید بیوگازی است که عمدتاً شامل متان و CO2 است از گاز متان حاصل برای برای تولید برق استفاده می‌شود.
* عواملی که در گسترش تقاضای بازار به سمت تولید انرژی از زباله وجود دارد چیست؟
هدفگذاری در خصوص تولید انرژی‌های پاک: با توجه به اینکه کشورهای نفتی را به نحو روزافزونی به بازارهای نفت وابسته شده‌اند؛ لذا نتیجه این امر آسیب پذیری به اقتصاد کشور خواهد بود در حالی که تنوع در سبد انرژی کشور با سیاست‌گذاری و هدفگذاری در خصوص تولید انرژی‌های تجدیدپذیر به‌طور عام و توجه به منابع زیست توده در کشور به‌ویژه منابع رو به افزایش زباله بعنوان یک منبع غیر قابل اجتناب و انکار تولید انرژی می‌تواند به کشور کمک کند که تا وابستگی کشور به منابع انرژی حاصل از سوخت‌های فسیلی کاهش یافته و بستر توسعه یک اقتصاد مقاومتی در کشور فراهم شود.
2. انتشار گازهای گلخانه‌ای مثل دی‌اکسید کربن و متان که به‌طور مرتب در لایه نازک جو زمین تراکم پیدا می‌کنند و این تراکم گازها روز به روز حرارت زمین را افزایش می‌دهد و کسب اعتبارات کربن
3. درآمدهای حاصل از تولید برق از زباله به روش‌های مختلف
4. واقعی کردن هزینه‌های مخفی ناشی از معضلات عدم مدیریت صحیح زباله نظیر هزینه‌های اجتماعی، زیستمحیطی، بهداشتی و سلامت جامعه
* آیا برای تولید برق از انرژی زباله در سطح بینالمللی حمایت‌هایی وجود دارد؟
در برخی کشورها صندوق‌های ویژه انرژی‌های نو راهاندازی شده تا نسبت به تأمین هزینه‌های سرمایه‌گذاری احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر و وام‌های کم بهره و همچنین کمک به بازار تخفیف و توسعه استانداردها اقدام نماید که توصیه می‌شود این امر در کشور ما نیز میسر شود.
مورد دیگر استفاده از اعتبارات بینالمللی نظیر تعریف پروژه‌های CDM و کسب اعتبارات کربن، استفاده از تسهیلات و کمک‌ها و تسهیلات دفتر توسعه سازمان ملل در بخش توسعه برق پاک و همچنین GEF جهت اخذ تسهیلات به‌کارگیری فناوری‌های زیستمحیطی سازگار برق پاک تجدیدپذیر.
* تسهیلات و اعتبارات ویژه در بخش تولید برق و انرژی از زباله در کشور به چه طریق قابل پرداخت است؟
تأمین اعتبارات و تخصیص بودجه ویژه تولید انرژی‌های پاک در بعضی از کشورها لحاظ شده و لذا این اعتبار غالباً مبلغ ثابتی به ازای کیلوات ساعت بوده و یا درصدی از دیگر تعرفه‌های خرید برق شرکت‌های برق منطقه‌ای است. در کشورهایی نظیر آلمان و ژاپن، اعتبارات مالیاتی تولید با هدف توسعه تولید برق از زباله تعریف شده است.
در کشور ما نیز برای حمایت از تولید برق از زیست توده، آیین‌نامه‌ای مبنی بر خرید تضمینی برق حاصل از نیروگاه‌های زیست توده در قالب سه فناوری زبالهسوزی و هضم بیهوازی ابلاغ شده است. که بر اساس آن تولید برق از نیروگاه زبالهسوزی طی یک قرار داد 20 ساله با وزارت نیرو به مبلغ 5870 ریال و براساس فناوری نیروگاه لندفیل به مبلغ 2900 ریال و نیروگاه بر پایه هضم بیهوازی به مبلغ 3150 ریال بر پایه هر کیلوات ساعت، خریداری می‌شود.
* در خصوص افزایش دانش و علوم مرتبط با ظرفیتسازی و آموزش شهرداری‌ها در این زمینه چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در این خصوص تفاهم نامهای با سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌ها با سازمان انرژی‌های نو به امضا رسیده است و در این خصوص توسعه و ایجاد مکانیزم‌های به منظور افزایش آگاهی عمومی از فواید و فرصت‌های اشتغال در انرژی‌های تجدیدپذیر حائز اهمیت بوده و اهداف زیر دنبال شده است:
1. افزایش دانش مربوط با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و بازدهی این انرژی از طریق آموزش و افزایش دستآوردهای علمی باستفاده از تولید انرژی از زباله
2. افزایش و ایجاد انگیزش در شهرداری‌ها با توجه با تفاهم‌نامه فوق در خصوص فواید اقتصادی و صیانت و حفاظت از محیط زیست و ارائه تکنولوژی مناسب در بهره‌برداری بهتر از زباله در جهت تولید برق از زباله
*برنامه‌های آینده وزارت نیرو و به‌طور خاص سانا به‌عنوان متولی امر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور برای توسعه استحصال انرژی از زباله‌های شهری چیست؟
از جمله اهداف اصلی سازمان انرژی‌های نو ایران، حمایت از سرمایه‌گذاران در جهت احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر در مناطق مستعد در کشور است که یکی از این نیروگاه‌ها، نیروگاه‌های بر پایه زباله‌های شهری خواهد بود. بر این مبنا، قرارداد خرید تضمینی برق تولیدی این نیروگاه‌ها با قیمت مصوب بوده و بر اساس آن به مدت 20 سال، برق تولیدی خریداری خواهد شد.